بر اساس بررسی های صورت گرفته انواع ترکیبات رنگی در آثار معماری اسلامی ایران وجود دارند. تعداد رنگ های مورد استفاده در معماری ایرانی به صورت محدود و بالنسبه مشخص هستند. این نکته را به خاطر داشته باشید که حتی وقتی ترکیبات رنگی حالات پیچیده ای دارند باز هم تعداد رنگ ها محدود می باشد و به ندرت اتفاق می افتد که رنگ های انتخابی و مورد استفاده در قاب مستقل سطوح رنگی بیش از شش یا هفت رنگ شود.
ترکیبات دو رنگی در معماری ایرانی
ساده ترین نوع رنگ آمیزی ترکیبات دو رنگی می باشد و از مهمترین این ترکیبات می توان به ترکیبات خاکی و فیروزه ای اشاره نمود که از نظر تاریخی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. این ترکیب رنگ از نخستین ترکیبات رنگ می باید که در تاریخ معماری مشاهده شده است. نمونه های زیبای این ترکیب رنگ در مناره ها و مقبره های قرن ششم مشاهده می شود. ترکیبات رنگی خاکی و لاجوردی، فیروزه ای و لاجوردی نیز از اهمیت قابل توجهی در معماری ایرانی برخوردار هستند.
ترکیبات رنگی سفید و فیروزه ای، سفید و لاجوردی نیز در کتیبه های خط ثلث کاشی کاری شده مشاهده می شوند. همچنین ترکیبات رنگی طلایی و فیروزه ای، طلایی و اخرا، طلایی و سبز و طلایی و لاجوردی از دیگر ترکیبات مهم دو رنگی هستند که در آثار نقاشی روی گچ قابل مشاهده هستند. این ترکیبات رنگی همچنین در مقابر متبرک و قصرها مشاهده می شوند. ترکیبات رنگ های آبی و زرد نیز باعث ایجاد ترکیب جذاب دیگر شده است که باعث ترکیب رنگ های سرد و گرم شده است.
ترکیبات سه رنگی
در بین ترکیبات سه رنگی در معماری اسلامی، ترکیب رنگ های آبی و دیگر رنگ های روشن همچون خاکی، سفید و زرد در مقایسه با دیگرترکیبات سه رنگیکاربرد بسیار زیادی دارد و از اهمیت بیشتری برخوردار است. از دیگر ترکیبات سه رنگی پرکاربرد می توان به ترکیب رنگ های فیروزه ای، لاجوردی و خاکی اشاره نمود.
ترکیبات چهار رنگی در معماری ایرانی
ترکیب لاجوردی، فیروزه و زنگ های خاکی، سفید و زرد نیز در معماری ایرانی زیاد به چشم می خورد. ترکیب طیف های مختلف رنگ آبی با سفید و سیاه نیز در معماری ایرانی زیاد به چشم میخورد. با جایگزین کردن رنگ مشکی به جای لاجوردی می توان به ترکیبات رنگی فوق العاده زیبا و منحصر به فرد دست یافت.
ترکیب رنگ مشکی، فیروزه ای، خاکی و سفید نمونه عالی از ترکیبات چهار رنگ در معماری ایرانی است که در مناظر بیرونی گنبد مسجد شیخ لطف الله در اصفهان قابل ملاحظه است. ترکیبات چهار رنگ فوق العاده ای در نقاشی های روی گچ نیز مشاهده می شوند که زیباترین آن هالاجوردی، فیروزه ای، طلایی و اخرا هستند.
ترکیبات پنج رنگی در معماری اسلامی
ترکیب رنگ سبز، فیروزه ای، طلایی و سفید و همچنین ترکیب رنگ های لاجوردی، سبز و اخرا و ترکیب رنگ های روشن همچون خاکی با زرد و رنگ های لاجوردی، فیروزه ای، سفید و سیاه از ترکیبات رایج پنج رنگی محسوب می شوند. در ترکیبات پنج رنگی سبز نیز کاربرد فراوانی دارد و نمونه آن را می توان در ترکیب رنگ سبز و لاجوردی، فیروزه ای، زرد و سفید مشاهده کرد که در مقبره درب امام در اصفهان قابل مشاهده است.
ترکیبات شش رنگی در معماری ایرانی
بین ترکیبات شش رنگی ترکیبات چهار رنگ لاجوردی، فیروزه ای، سیاه و سفید و رنگ های زرد، سبز و قهوه ای پرکاربرد هستند. در صورتی که تعداد رنگ ها به شش و یا هفت افزایش یابد نحوه به کارگیری رنگ های مختلف و نسبت استفاده از آن ها در ترکیب به نحوی خواهد بود که به صورت ترکیبی از چهار و یا پنج رنگ مشاهده می شود و سه رنگ دیگر کمتر به چشم خواهند آمد.
اهمیت رنگ و نقش در معماری
کاشی و رنگ آمیزی روی گچ و شیشه های رنگی رنگ و نقش را به بنا انتقال می دهند. در صورت ظهور این اجزای رنگین در بنا و ترکیب با مصالح ساختمانی ارزش رنگ مصالح مورد استفاده مشخص می شود و به صورت مصالح رنگی جلوه خاصی به ساختمان می دهند. با این کار ساختمان از رنگ های بیشتری بهره مند خواهد شد. در معماری ایرانی رنگ به طور معمول با نقش همراه است.رنگ در قالب های از پیش طراحی شده مورد استفاده قرار گرفته و کار نهایی آماده خواهد شد.
این قالب برخی مواقع ممکن است یک شبکه هندسی و یا بافتنی گیاهی، حروف و کلمات کتیبه خطی باشد. با قرار دادن رنگ روی نقشهای هندسی نقاشی به نظم موجود در طرح شبکه ها دست خواهد یافت. این نقاشی ها از انتظام مرکزگرا، متقارن و مکرر پیروی کرده و نظم موجود را با قدرت و وضوح بیشتر نمایش خواهند داد. استفاده از رنگ های متضاد و قرار دادن آن ها در کنار یکدیگر علاوه بر اعتبار و منزلت بخشیدن به رنگ ها باعث مشخص شدن تفاوت و گوناگونی شکل ها خواهد شد و تضاد را وارد دنیای رنگ ها نیز می سازد.
کاشی و رنگ در معماری ایرانی
در رنگ کردن بناهای اسلامی کاشی نقش مهمی را ایفا می کند. صنعت کاشی پیچیده و مشکل تر از دیگر صنایع مربوط به رنگ می باشد. بهطور کلی می توان گفت تمامی شگردهای کیمیاگرانه قدیمی در این حرفه مورد استفاده قرار می گیرند. تنوع در صنعت کاشی بسیار زیاد است و مهمترین روش های مشهور آن معرق و هفترنگ هستند. کاشی یک گل پخته شده است که یک سمت آن با غشای لعابی رنگین و شیشه ای پوشانده شده است.
کاشی در مقابل عوامل جوی از مقاومت نسبتا بالایی برخوردار باشد. شیشه ای بودن لعاب رنگ های داخل آن را شفاف ساخته و به آن روح و جان می بخشد. این ویژگی های کاشی آن ها را برای استفاده در تمامی نقاط ساختمان امکان پذیر می سازد و ایجاد فضاهای رنگین، زنده و براق را برای شما امکان پذیر می سازد. این ویژگی ها کاشی را به ابزاری مورد پسند و پرکاربرد برای معماران تبدیل ساخته است.
نتیجه پایانی
در معماری ایرانی رنگ از جایگاه ویژه و منحصر به فردی برخوردار است از این رو بناهای ایرانی همیشه جایگاه به نمایش گذاشتن اعتقادات و احساسات ایرانیان با استفاده از رنگ بوده است. در تزئینات فضا معماران ایرانی با استفاده از رنگ های مختلف و آرامش بخش فضای بهتری را ایجاد کرده اند. بناهای ایرانی در تمامی دوره ها از رنگ های غنی و متنوع برخوردار بوده اند که در دوران اسلامی به هماهنگی و قدرت منحصر به فرد دست یافتیم.